مهاجرت نخبگان از شایعه تا واقعیت؛ مغزها مانده‌اند و می‌سازند

چندی پیش آماری از سوی معاون آموزشی وزارت بهداشت مبنی بر مهاجرت نخبگان اعلام شد، که طبق بیانیه وزارت بهداشت این آمار مخدوش است. همچنین با توجه به شرایط پیش آمده برای نخبگان و ژن‌های خوب، شواهد نشان می‌دهد که آنها مانده و در حال ساخت کشورشان هستند و به نوعی به جای فرار، شکار می‌شوند. در پی آمار مخدوش اعلام شده از سوی باقر لاریجانی، معاونت آموزشی وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکی، این وزارتخانه طی بیانیه ای اعلام کرد که دانشجویان متقاضی تحصیل در خارج از کشور نباید در آمار مهاجران تحصیل‌کرده لحاظ شوند. بر اساس این بیانیه در حوزه علوم پزشکی، سالانه حدود ۱۰ درصد از دانشجویان متقاضی تحصیل در رشته‌های علوم پزشکی برای ادامه تحصیل به خارج از کشور سفر می‌کنند و در سایر رشته‌ها نیز شاید با کمی اختلاف چنین وضعیتی وجود داشته باشد. اما این موضوع به معنای مهاجرت تحصیل‌کرده‌ها از کشور نبوده و بسیاری از این افراد در دوره تحصیل و یا پس از تحصیل به کشور باز می‌گردند. بنیاد ملی نخبگان چه می‌گوید؟ این در حالی است که براساس آخرین مطالعات انجام شده در بنیاد ملی نخبگان، مهاجرت قطعی نفرات برتر کنکور سراسری و المپیادهای علمی از کشور به طور چشمگیری در حال کاهش است. طبق مطالعات بنیاد ملی نخبگان در خصوص آمار مهاجرت قطعی از کشور، دو هزار و ۷۱۲ نفر برگزیدگان المپیادهای دانشجویی ۳۵ هزار و ۳۱۳ نفر از رتبه‌های یک تا هزار کنکور سراسری در این مطالعات مورد تحلیل قرار گرفته‌اند که میزان خروج قطعی از کشور رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰۰ کنکور سراسری در رشته ریاضی از حدود ۶۰ درصد برای دانش آموختگان سال‌های ۹۰ تا ۹۲ با روند کاهشی به حدود ۳۸ درصد برای دانش آموختگان سال‌های ۹۵ تا ۹۷ رسیده است و به نظر می‌رسد این روند همچنان نیز ادامه داشته باشد. همچنین میزان خروج قطعی از کشور رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰۰ کنکور سراسری در رشته علوم‌تجربی از حدود ۱۰ درصد برای دانش‌آموختگان سال‌های ۹۰ تا ۹۲ به کمتر از ۷ درصد برای دانش آموختگان سال‌های ۹۵ تا ۹۷ رسیده است که این آمار نیز سیر نزولی دارد. آمار بنیاد ملی نخبگان در خصوص روند بازگشت متخصصان ایرانی به کشور و همکاری با آنها نیز جالب توجه است؛ در این راستا برنامه «همکاری با متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور» از اسفندماه سال ۱۳۹۳ با هدف ایجاد ساز و کاری در راستای بهره‌مندی از دانش و تجارب آنها، از میان دانش‌آموختگان دوره دکتری از ۱۰۰ دانشگاه‌ برتر دنیا، اساتید ۲۰۰ دانشگاه‌ برتر دنیا و متخصصان و کارآفرینان ایرانی فعال در مؤسسات شاخص علمی و فناوری یا شرکت‌های خارجی، آغاز شده است. بر این اساس بیش از چهار هزار و ۷۰۰ نفر از متخصصان و فارغ‌التحصیلان ایرانی خارج از کشور در پلتفرم طراحی شده در مدل‌های مختلف همکاری خود را با کشور آغاز کرده‌اند که از این میان ۱۳۵ کارآفرین، ۹۳ شرکت‌ دانش‌بنیان و فناور را تاسیس کرده، ۳۴۰ نفر به عنوان هیات علمی دانشگاه‌های برتر کشور جذب شده و ۱۷۰ استاد مدعو و معین در دانشگاه‌های کشور قرارداد امضا کرده‌اند. علاوه بر این ۵۰۰ دانش‌آموخته دکتری در قالب پسادکتری در چرخۀ خدمت‌رسانی به جامعۀ بومی قرار گرفته‌اند و بیش از ۲۰۰۰ سخنرانی و کارگاه تخصصی در ۴ سال گذشته توسط آنها برگزار شده است. ۱.۱ درصد از دانشجویان ایران در خارج از کشور تحصیل می‌کنند سورنا ستاری معاون علمی رئیس جمهور نیز در خصوص آماری که به نقل از گزارش صندوق بین‌المللی پول ارائه شده است، گفت: این صندوق اعلام می‌کند ایران در سال ۲۰۰۹ رتبه اول را در فرار مغزها دارد؛ در حالی که اصلاً چنین گزارشی وجود ندارد. وی همچنین عنوان کرده است که ایران ۴ میلیون دانشجو دارد و تنها ۵۰ هزار نفر از آنها در خارج کشور تحصیل می‌کنند و بر این اساس ما باید حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار دانشجو در خارج از کشور داشته باشیم؛ چراکه میانگین جهانی در این زمینه ۳ درصد تعداد دانشجویان را شامل می‌شود، ولی تعداد ۵۰ هزار دانشجو در دنیا به این معناست که ۱.۱ دهم درصد از کل دانشجویان ایران، در خارج از کشور تحصیل می‌کنند. به گفته معاون علمی رئیس جمهور بر اساس آمارهای ۴ ماه اول سال جاری بیش از ۱۳۰ نفر از دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا به کشور بازگشتند و تنها ۲۵ درصد از افرادی که از خارج به کشور بازگشتند، عضو هیات علمی در دانشگاه‌ها و یا مراکز علمی شده و ۷۵ درصد آنها در شرکت‌ها مشغول به فعالیت شدند و استارتاپ یا شرکت‌های دانش‌بنیان تاسیس کرده اند. بر این اساس در حال حاضر بیش ازچهار هزار و ۴۰۰ شرکت دانش‌بنیان و بیش از ۷ هزار استارتاپ در کشور فعالیت می‌کند که نشان دهنده سیر صعودی روند اشتغال دانشجویان و فعالیت سازنده و موثر نخبگان است. نوع نگاه معاونت علمی ریاست جمهوری سیل مهاجرت را کاهش داده است عباس زارعی رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت:‌ معاونت علمی ریاست جمهوری تدابیر اندیشمندانه ای را داشته و دانش چگونگی حرکت کشور به سوی فناوری را به خوبی طراحی و برنامه‌ریزی کرده است. به گفته وی در ساختار معاونت در بخش‌هایی سرمایه‌گذاری شده است که کاملا در راستای نیازمندی‌های کشور برای دانش بنیان شدن است. زارعی با بیان اینکه مهمترین کار حمایت از شرکتهای دانش بنیان است که به خوبی در حال انجام است، تصریح کرد: معاونت علمی با الگوگیری موفق از شرکت‌های دانش‌بنیان کشورهای پیشرفته بسیاری از مکان‌های فیزیکی که پتانسیل استفاده دارند را شناسایی کرده و در اختیار تیم‌های دانش‌بنیان با حمایت مالی قرار داده است. رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران تصریح کرد: در حال حاضر در دوره گذار هستیم و نرخ تغییرات آرام اما در حال تحول است. به عنوان مثال ساختمان پارک پیش از این تنها به کار انتشارات می‌پرداخت اما هم اکنون بیش از ۱۵۰ شرکت دانش‌بنیان و سه هزار نفر نیروی دانشی فعالیت می‌کنند و ۱۰ هزار شغل ایجاد شده است. زارعی اظهار داشت: نوع نگاه معاونت علمی به دانش بنیان بسیار سیل مهاجرت دانشجویان را کاهش داده است. در دانشگاه تهران بسیاری از نخبگان در قالب کار دانشجویی تخصصی فعالیت می‌کنند که این طرح ابداعی خود ما است و بیش از ۲۲۰ نخبه متخصص در پارک در کنار اساتید مشغول به فعالیت هستند. وی عنوان کرد: دانشگاه تهران طرحی به نام (GCO) مخفف GOP IN COMPANY به معنی وارد شدن به شرکت دارد که برای دانشجویان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری طراحی شده است. این افراد در قالب این طرح به مدت یک ماه کار دانشجویی تخصصی می کنند، توسط پارک مهارت های نرم را آموزش می بینند و در نهایت وارد شرکت ها می‌شوند. در ادامه شرکت ها با حقوق مشخص این افراد را جذب می کنند و زمانی که متخصص شدند به عنوان نیرو جذب می شوند. رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران با اشاره به وضعیت مطلوب مهاجرت دانشجویان ایرانی از خارج به داخل کشور، تصریح کرد: در خود پارک ۵ نفر از این دانشجویان از دانشگاه‌های معتبر خارج به داخل آمده و شرکت دانش‌بنیان تاسیس کرده اند که این موضوع به کمک معاونت علمی محقق شده است. در واقع افراد از این طریق به دانشگاه‌ها و پارک‌ها معرفی و سپس با بررسی سوابق افراد جذب می‌شوند.