چرا آمریکا و ایران دوباره در مسیر تقابل قرار گرفته اند؟ پاسخ‌های «واشنگتن پست» به ۸ پرسش کلیدی

دیوید وینر در واشنگتن پست نوشت: اگرچه آمریکا و ایران در طول چند دهه گذشته رابطه خصمانه‌ای با یکدیگر داشته اند، اما تنش بین دو کشور در ماه‌های اخیر به سطح بی سابقه‌ای رسیده است. دولت ترامپ در حال تلاش برای قطع کردن درآمد‌های نفتی ایران است. اقتصاد ایران وابستگی زیادی به صنعت نفت دارد. در ادامه این مطلب آمده است: تهران در ماه‌های اخیر متهم شد که چندین نفت کش تجاری را در خلیج فارس هدف قرار داده است. واشنگتن نیز در واکنش به تهدیدات ایران نیرو‌های بیشتری را به منطقه اعزام کرد. ایران همچنین در هفته‌های اخیر تعدادی از محدودیت غنی سازی در توافق هسته‌ای را زیر پا گذاشت. دو طرف بار‌ها تاکید کرده اند که تمایلی به درگیری نظامی ندارند. اما در هر صورت این احتمال وجود دارد که محاسبات اشتباه به بروز جنگ دیگری در منطقه منجر شود. ۱-چه عاملی باعث تشدید تنش در منطقه شد؟ در سال ۲۰۱۵ ایران و قدرت‌های جهانی توافقی را امضا کردند که در ازای برداشتن تحریم‌های اقتصادی محدودیت‌هایی را بر روی برنامه هسته‌ای ایران اعمال کرد. اما ترامپ ادعا کرد که می‌تواند به توافق بهتری دست پیدا کند. او سال گذشته از توافق برجام خارج شد و تحریم‌های اقتصادی را بازگرداند. دولت آمریکا در ماه مه معافیت تحریمی مربوط به خریداران نفت ایران را لغو کرد. پیش از این هشت کشور به طور محدود می‌توانستند از ایران نفت خریداری کنند. هدف دولت ترامپ صفر کردن صادرات نفتی ایران است. ۲-تحریم‌ها چه تاثیری بر روی ایران داشته اند؟ فروش نفت ایران به کمترین میزان خود از سال ۱۹۸۶ رسیده است. به همین خاطر بسیاری از تحلیلگران تحریم‌های اقتصادی را یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ می‌دانند. فشار‌های اقتصادی باعث افزایش نرخ تورم و کاهش محبوبیت حسن روحانی، رئیس جمهور کشور شدند. ایرانی‌ها احساس می‌کنند از مزایای اقتصادی وعده داده شده در توافق برجام بهره‌مند نشدند. ۳- ایران چه واکنشی نشان داده است؟ ایرانی‌ها برای مدت یک سال از سیاست صبر استراتژیک پیروی می‌کردند. اما بعد از تشدید تحریم‌های اقتصادی تصمیم گرفتند که رویکرد دیگری را اتخاذ کنند. آن‌ها ابتدا از سقف ۳۰۰ کیلو گرم اورانیوم ذخیره شده عبور کردند و سپس سطح غنی سازی اورانیوم را افزایش دادند. آمریکا همچنین تهران را متهم کرده است که در حملات اخیر علیه نفت کش‌های تجاری در خلیج فارس نقش داشت. ماه گذشته بریتانیایی‌ها یک نفت کش ایرانی را در نزدیکی تنگه جبل الطارق توقیف کردند. آن‌ها ادعا کردند که این نفت کش برخلاف تحریم‌های اتحادیه اروپا در حال انتقال نفت به سوریه بوده است. ایران نیز دو هفته بعد در اقدامی تلافی جویانه یک نفت کش بریتانیایی را در نزدیکی تنگه هرمز توقیف کرد. آمریکا همه کشور‌ها را تهدید کرده است که در صورت معامله با ایران تحت تحریم قرار خواهند گرفت. ۴-آمریکا چگونه مانع تجارت دیگران با ایران می‌شود؟ بانک‌های آمریکایی و سیستم پرداخت مبتنی بر دلار نقش مهمی در اقتصاد دنیا دارند. آمریکا از این ابزار برای پیشبرد کمپین تحریم‌های خود استفاده می‌کند. هر کشور یا شرکتی که این تحریم‌ها را نقض کند، قابلیت جابه جا کردن پول در سیستم مالی دنیا را از دست خواهد داد. اساسا دولت ترامپ تصور می‌کند که کشورها، بانک‌ها و شرکت‌های خارجی معامله با آمریکا را ترجیح می‌دهند. در سال‌های گذشته بیشتر شرکت‌های اروپایی از بازار ایران خارج شده اند. ۵-کشور‌های اروپایی چه اقدامی در واکنش به تحریم‌های آمریکا انجام داده اند؟ قدرت‌های اروپایی یک سیستم مالی ویژه را برای تسهیل تجارت با ایران طراحی کردند که هدف آن دور زدن سیستم مالی مبتنی بر دلار است. این سیستم اساسا یک مکانیزم مبادله ساده است که براساس آن ایران در ازای صادرات خود به اروپا اعتباراتی را دریافت می‌کند و می‌تواند از آن برای خرید نیاز‌های خود از شرکت‌های اروپایی استفاده کند. اما این مکانیزم تاکنون نتیجه قابل توجهی برای ایران به دنبال نداشته است. ۶- دلیل مخالفت ترامپ با توافق هسته‌ای چیست؟ ترامپ اشاره می‌کند که برخی بند‌های توافق بعد از چند سال منقضی می‌شوند. او تاکید میکند که تهران باید برای همیشه برنامه هسته‌ای خود را کنار بگذارد. او همچنین معتقد است که در توافق بعدی باید رفتار مخرب ایران در خاورمیانه و برنامه موشکی این کشور نیز شامل شوند. ۷-خصومت بین ایران و آمریکا از چه زمانی شروع شد؟ دشمنی بین دو کشور به حمایت آمریکا از کودتای سال ۱۹۵۳ بر می‌گردد. این کودتا به سرنگونی حکومت محمد مصدق، نخست وزیر ملی گرای ایران و بازگشت محمدرضا شاه به کشور منجر شد. شاه روابط خوبی با آمریکا داشت. بعد از آنکه انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ به پیروزی رسید، برخی به سفارت آمریکا در تهران حمله و ۵۲ شهروند آمریکا را برای مدت یک سال زندانی کردند. آمریکا در پاسخ روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع و تحریم‌هایی را علیه این کشور اعمال کرد. آمریکا از سال ۱۹۸۴ ایران را در فهرست کشور‌های حامی تروریسم قرار داده است. دولت ترامپ در ماه آوریل امسال سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را نیز به فهرست سازمان‌های تروریستی اضافه کرد. پیش از این هرگز یک نهاد دولتی در فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا قرار نگرفته است. ۸- تنش‌های کنونی چه عواقبی می‌تواند داشته باشد؟ تنش بین دو کشور باعث افزایش بی ثباتی در خاورمیانه شده است. مقامات اروپایی با اشاره به عواقب فاجعه آمیز جنگ عراق تاکید می‌کنند که همچنان از توافق هسته‌ای حمایت می‌کنند. مقامات آمریکا و ایران می‌گویند که تمایلی به جنگ ندارند. اما کارشناسان نگرانند که یک حادثه تصادفی یا محاسبه اشتباه به درگیری گسترده در منطقه منجر شود. برای مثال، دو کشور در ماه ژوئن بعد از سرنگونی یک پهپاد جاسوسی آمریکا در نزدیکی تنگه هرمز در آستانه جنگ قرار گرفتند. اما در نهایت رئیس جمهور آمریکا ادعا کرد از تصمیم خود برای واکنش نشان دادن به این اقدام ایران منصرف شد.